Het katoenen gordijn van Europa

De Europese Unie, en in bredere context heel Europa, staat al langer onder druk. Dat hoef ik je niet te vertellen. De situatie anno 2016 ziet er allesbehalve rooskleurig uit. Economisch gezien staan we voor enorme uitdagingen. De maakindustrie kunnen we zo goed als vergeten en met de kenniseconomie is het oneerlijk wedijveren met de grootmachten.

We klampen ons vast aan start-ups, innovatie en alternatieve zorgsectoren maar weten al te best dat het in de huidige constellatie vechten tegen de bierkaai is. We hebben op alle gebieden een achterstand opgelopen tegenover machten waar we geen controle over hebben. De oorzaken? Ik ga hier niet over doorbomen. Dit is een blog of opiniestuk en we staan nu eenmaal waar we staan.

In de ban van Nostradamus

Ik herinner mij een boek van pakweg 20 jaar geleden. Ik was toen in grote mate gefascineerd door de kwatrijnen van Nostradamus. Helaas is het boek ergens verloren gegaan maar mijn gedachten bleven indertijd hangen bij een stukje waarin de profeet schreef over het einde van de twintigste eeuw. “De stranden van Afrika zullen zwart zien en zij zullen massaal de oversteek maken naar het rijke Noorden”. Het bleef mij zo bij dat ik er zelfs tijdens een uitzending van Hautekiet op zaterdagochtend dit stukje kwatrijn aanhaalde.

Het boezemde mij toen angst in. Omdat het mij logisch leek. De steeds oprukkende woestijn zou vroeg of laat hele bevolkingsgroepen noordwaarts drijven. Honger is sinds mensenheugenis de grootste drijfveer om te bewegen. Iedereen wil zijn eigen kroost een beter leven bieden. Veel andere opties zijn er niet. Dat hadden we zelfs als tiener door toen we verhalen hoorden waarbij onze grootouders aluminiumfolie verzamelden voor de Afrikaantjes. Ja, die tijd toen het nog politiek correct was om ‘Kuifje in Afrika’ te lezen. Dezelfde tijd — ik ben een Genkenaar en deels opgegroeid in de cité’s — dat een Marokkaan in vol vertrouwen een Turk als een ‘bruine’ mocht bestempelen. Het was een compliment. Net zoals ‘Polak’ geen verwijt was maar een normale aanwijzing. In 2016 zijn we nog steeds een bende ‘béalo’s’ bij elkaar. Ondanks de richtlijnen van hogerhand. Wij zijn Belgen. Papieren Belgen met een DNA uit den vreemde.

Eén van de grote voordelen van een multiculturele samenleving is dat je elkaar leert begrijpen. Niet zozeer taalkundig maar cultuurhistorisch. Je leert onbewust beweegredenen kennen. Als je er tenminste voor openstaat. En als die voorwaarde vervuld is kan je al sneller door één deur. Met elkaar praten is de basis van elke samenleving. Het is de beste remedie tegen vervreemding. Zo had ik vorig jaar, na de aanslag op Charlie Hebdo, nog verschillende gesprekken met moslims. Het heeft me geleerd hun visie te waarderen. Daar stond niets van in de krant. Toch zeker niet in de steeds meer in de goot wegkwijnende mainstream pers. Waarschijnlijk omdat oppervlakkigheid beter verkoopt. Facebook is de spiegel van de maatschappij: lachen en liken. Post je eens een artikel waar enige hersenactiviteit nodig is, mag je je al gelukkig prijzen als een verre vriend met een licentiaat communicatiewetenschappen een reactie geeft. De Wereld is té moeilijk voor ons. We kunnen het niet meer vatten. We wíllen het ook niet meer vatten. Waarom ik dit zeg? Omdat het overaanbod aan informatie ons intellectueel in slaap wiegt en het bijgevolg één van de oorzaken is van ons Europees maatschappelijk immobilisme.

Van Kolen en Staal naar Einde Verhaal.

De EGKS was een sterk idee. Het was nodig om te recupereren van het oorlogsgeweld dat ons continent jarenlang teisterde. En als iets goed gaat wil je het natuurlijk al te graag groter en breder zien. Macht moet groeien, weet je… Groei is de gemene deler van economische logica, gezond boerenverstand en historisch inzicht. Het was voorheen niet anders en het zal in de toekomst ook nooit anders zijn. Elke innovatie brengt een plethora van initiatieven met zich mee. In latere fases zullen diezelfde initiatieven samensmelten tot er uiteindelijk enkele grootmachten zullen overleven. Het is dan wederom wachten tot de volgende innovatie of historische mijlpaal. Je moet daar ook geen angst voor hebben. Je kan er niet aan ontsnappen. Het enige risico is dat al deze gaussiaanse bewegingen op een bepaald moment gaan samenvallen. Zolang ze asynchroon gebeuren kan de ene beweging de andere opvangen. Slechts wanneer ze samenvallen is er een verhoogde kans op revolutie, opstand en oorlog.

Het einde van Europa als we het kennen.

Ben ik een historicus? Neen. Heb ik een licentiaat Pol&Soc? No way. Wel ben ik reeds 35 jaar gefascineerd door geschiedenis, sociologie, filosofie en cultuur. Het is ronduit intrigerend maar even vaak schrikwekkend en luguber. Want wie met alle historische dingen rekening houdt en tegelijk de beweegredenen kent van culturen zal vandaag meer dan ooit beseffen dat we op een ramkoers zitten.

Een oorlog hoor ik jullie denken? Neen hoor. Ik zal jullie geruststellen. Niet in Europa. Niet zoals de ‘gerenommeerde’ Nederlandse oorlogsverslaggever Arnold Karskens ons waarschuwt. De ingrediënten voor een revolutie mogen dan wel aanwezig zijn, de ‘mayonaise’ zal niet pakken. Omdat Europa op zich al te ‘geschift’ is om de saus te doen pakken. De elementen die noodzakelijk zijn om een opstand te laten lukken zijn in nog grotere mate afwezig. De balans staat — en zal nog wel zo even blijven staan — op ‘onvrede’. En daar mogen we ons gelukkig om prijzen. Als we kunnen klagen zijn we gelukkig. En zolang we dat nog mogen is er intern geen vuiltje aan de lucht. We mogen weliswaar steeds minder, maar we zijn te weinig liberaal om tegen te pruttelen.

Een basiselement voor revolutie is ‘leiderschap’. Sta mij toe te zeggen dat we momenteel in Europa niemand hebben die deze rol op zich of haar kan, wil en zal opnemen. We koken in een keuken met sous-chefs en willen alle monden tevreden stellen. Tot op heden is er niemand in staat om met de vuist op tafel te slaan en keihard “ça suffit!” te roepen. Wel loopt het vol met hypocriete postjespakkers die elke gelegenheid misbruiken om zich in de geschiedenisboeken te laten noteren als valse voetnoot. Is er beterschap? Helaas niet want het Europees maaiveld staat wel zeer laag. Politieke innovatie wordt in de kiem gesmoord door een bureaucratie waar we ons in hebben laten doodknuffelen. De opgebouwde luxe heeft ons tam gemaakt. We zijn volgevreten door de economische vooruitgang en lopen als bange wezels weg van verandering. Het is de subsidiebaxter die ons in leven houdt. We zouden zelf wel anders willen maar hebben angst dat de verandering nog slechter zou kunnen zijn. Arm Europa.

Dankjewel Midden-Oosten!

Het klinkt cynisch maar ik zie de vluchtelingenstroom van Afrika naar Europa als een opportuniteit en als een morele uitdaging. De politieke leiders die beweren dat het ze niet zagen aankomen zijn ronduit onbekwaam en mogen voor mij voor de rest van hun dagen in Calais en aan de Griekse kust de ellende gaan opruimen waar ze zelf voor gezorgd hebben.

De bedreiging uit het Midden-Oosten hebben we nodig om ons wakker te schudden. Het alarm is reeds enkele malen afgegaan maar we drukken liever nog even op de snooze-knop. We hebben nog wel even. Het zal niet erg zijn als we wat later komen opdagen. Er zijn wel anderen die het werk voor ons opknappen. Wel, zo werkt het niet.

Wie wél al één been uit het bed heeft zijn enkele Oost-Europese landen. Dat mag vreemd klinken, maar onder andere in Polen en Hongarije zijn ze bezig met een hervorming. Een culturele en sociologische hervorming die de basis zal leggen voor een nieuw Europa. Onder de radar want voor de pers is dat dat opvulsel. Is dat verwonderlijk? Niet als je je geschiedenis kent en je je kan inleven in hun leefwereld. Polen krijgt momenteel een resem van reprimandes over zich heen omwille van hervormingen die de democratie in gevaar kunnen brengen. Ik laat me niet uit of dit nu terecht of onterecht is, maar ze doen dit wél om te anticiperen op wat zal komen. Net dat wat de rest van Europa het nakijken geeft en hun zwakte blootlegt. Ja, ze zijn ondankbare leden van de Europese Unie. Ze hebben zich inderdaad laveloos platgezopen aan de Europese subsidiebron. Het was de favoriete brandstof na wodka. We moeten daar niet boos om zijn want het westen was tenslotte de café-uitbater van dienst. Maar het katholieke en fiere Polen weet wanneer ze van richting moeten veranderen. Ze weten wanneer het tijd is om naar huis te gaan…

Van Estland tot en met Griekenland zal zich een gordel van misnoegde landen zich verenigen als een nieuwe unie.

Die tijd is nù. Niet morgen, overmorgen of volgende week maar dit jaar. Misschien volgend jaar. Of in 2018. Maar de hervorming zal niet mals zijn. Over de beweegredenen van de Polen en omliggende landen ga ik het hier niet hebben maar die zijn meer dan latent aanwezig. Wat zal volgen is een opsplitsing tussen West- en Oost-Europa. Van Estland tot en met Griekenland zal zich een gordel van misnoegde landen zich verenigen als een nieuwe unie (Zie kaart bovenaan). Misnoegd om het stiefmoederlijk behandel van het Westen en uit angst om opgeofferd te worden voor de migratiestroom uit Afrika en de militaire druk vanuit de Sovjetunie. In de Mideuropese as zitten ze tussen hamer en aambeeld terwijl in de duffe kantoren van de Brusselse vetpotambtenaren het besef hiervan evenzeer zoek is als hun politieke moraal.

De tafellakenrevolutie

Het pleit zal hoe dan ook beslecht worden aan een rijk gevulde tafel. Een gevecht met verguld bestek. De conclusie zal zijn dat we allemaal nog onder één dak zullen blijven wonen, in hetzelfde bed zullen slapen, maar dat de matrassen en dekens gescheiden zullen zijn. Europa heeft dan ook geen alternatief en het compromis zal altijd beter zijn dan een revolutie.

Een mideuropese as is een perfecte buffer tegen de instroom vanuit Afrika en het strategisch en militair sterke Rusland.

Uiteindelijk zal het ook een win/win voor iedereen zijn: het westen weet ondertussen dat de taal- en culturele verschillen met het oosten toch te groot zijn om de uiteindelijke gerecht te laten lukken. Dan ben je beter af met een smakelijke ‘side dish’ dan een mislukt hoofdgerecht. En misschien nog belangrijker: de nieuwe mideuropese as is een perfecte buffer tegen de instroom vanuit Afrika en het strategisch en militair sterke Rusland. Het zou zelfs beter zijn om een Europese identiteit te verwezenlijken en de kans geven aan échte leiders om op te staan. Rest ons nog het probleemgeval van de Balkanlanden waar liefst iedereen zijn handen vanaf houdt. Sommige dingen veranderen nooit. Of dit een Ode aan de Vreugde moet zijn laat ik aan jullie over.